میلیون ها کاربر فیس بوک با صفحه News Feed یا فید اخبار آشنا هستند؛ صفحه ای که به محض وارد شدن به فیس بوک مقابل چشمانشان قرار می گیرد و از آخرین حال و احوال دوستان یا به روزرسانی صفحاتی که آنها لایک کرده اند، آگاه می شوند. حالا شما جای یکی از این میلیون ها کاربر این شبکه اجتماعی، اگر روزی بفهمید یک هفته تمام سر کار بودید و فید اخبار جعلی جلوی چشمتان می آمد، چه حالی به شما دست می دهد؟
یعنی هر چیزی که توی یک هفته می دیدید و از آن مطلع می شدید موضوعی نبوده که در دنیای واقعی می گذشته و همه اش حقه مسئولان فیس بوک بوده برای اینکه واکنش کاربرانشان را بسنجند و به قول خودشان روی آنها یک آزمایش احساساتی انجام بدهند؛ آن وقت چه حالی می شدید؟
دوست نداشتید یک جوری دق و دلی تان را سر کوچک تا بزرگ فیس بوک خالی کنید؟ مسلما بله. همان حالی که این روزها نزدیک به ۷۰۰ هزار نفر توی دنیا دارند و نمی دانند چطور دق و دلی شان را توی سر زاکربرگ و دور و بری هایش بکوبند!
فیس بوک از این کارهای روی اعصاب زیاد کرده. کارهایی که خیلی از کاربرها را به سمت شبکه های دیگر هل داده. توی این پرونده کوچک می خواهیم ببینیم آیا واقعا تعداد اعضای فیس بوک به واسطه همین فضولی هایش کم شده یا این فقط شلوغ بازی کسانی است که آب شان با سیاست های فیس بوک توی یک جوب نمی رود.
سقوط فیس بوک به خاطر بازی با احساسات
موش آزمایشگاهی به مقدار لازم
فیس بوک آزمایش مخفیانه اش را سال ۲۰۱۲ روی کاربرانش اجرا کرده. با این داستان که به صورت تصادفی یک جامعه آماری انگلیسی زبان ۶۸۹ هزار نفری انتخاب کرد و بدون اینکه کوچکترین رد و نشانه ای به جا بگذارد، به بهانه یک پژوهش روانشناسانه به مدت یک هفته یک فید اخبار جعلی را پیش چشم همه شان قرار داد.
در چارچوب این پروژه این کاربران از همه جا بی خبر، به دو گروه تقسیم شده بودند. یک گروه به مدت یک هفته فقط پست هایی با محتوای مثبت از دوستان خود روی تایم لاین دریافت می کردند و گروه دیگر فقط پست هایی با محتوای منفی می دیدند.
داستان زمانی فاش شد که نشریه «Proceedings of the National Academy of Sciences» نتایج این پژوهش را منتشر کرد. همه از موفقیت بزرگ روانکاوهای دانشگاه کرنل و کالیفرنیا که با همکاری فیس بوک به این کار دست زده بودند راضی بودند، غیر از کاربران اصلی فیس بوک که اصلا باورشان نمی شود از خود شرکت رودست خورده باشند؛ اینطوری بود که یواش یواش موج اعتراض ها بالا گرفت و کم کم کار به جایی رسید که حالا مقامات فیس بوک باید هر روز خدا در یکی از دادگاه های شاکیان شان ظاهر شوند و برای کاری که کرده اند، کلی توجیه بیاورند. توجیه اینکه فقط می خواستند همکار یک پروژه تحقیق باشند و جریان اصلا به جاسوسی و شکستن حریم شخصی و این حرف ها ربطی ندارد.
کارنامه خوب ها و بدها
در مدت یک هفته اجرای این پژوهش، فیس بوک تایم لاین ۱۵۵ هزار کاربر خودش را طوری دستکاری کرد که تعداد پست های با محتوای احساسی مثبت کم شود. در مقابل در همین مدت پست های احساسات منفی از روی تایم لاین تعداد مشابهی از کاربران حذف شد. نزدیک به ۳۰۰ هزار کاربر دیگر هم به عنوان گروه شاهد مورد بررسی قرار گرفتند و هیچ تغییری در تایم لاین آنها اعمال نشد.
این دستکاری ها به وضوح نتایج عجیبی را برای پژوهشگران داشت. آنها بعد از یک هفته فهمیدند شمار پست های کاربران با تایم لاین جعل شده ۳.۳ درصد کم شد. نتیجه بعدی هم جالب بود. کسانی که کمتر نوشته های منفی دریافت کردند، بیشتر به تولید محتوای مثبت و کمتر به تولید محتوای منفی پرداختند و آنهایی که هر روز با کلی نوشته های منفی دوستانشان صبح شان را شروع می کردند، بیشتر از گذشته پست های منفی گذاشتند. بعضی هایشان هم اصلا از فیس بوک زده شدند و دو سه روزی دیگر سری به صفحه شخصی شان نزدند.
اینطوری بودکه پژوهشگران به این نتیجه رسیدند هر وقت تعداد نوشته های منفی و مثبت از روی تایم لاین کاربر کم شده، یا به عبارتی فید اخبار دوستان فیس بوکی کمتر احساسی بوده، کاربر از همه جا بی خبر هم شخصا کمتر به تولید محتوا در فیس بوک پرداخته. نتیجه آخر هم این بود: «احساسات در شبکه های اجتماعی آنلاین حتی بدون تماس مستقیم افراد با هم به راحتی سرایت می کند؛ یعنی احساس آدم ها به هم به شدت مسری است!»
هر چه قانون بگوید
جنجال که راه افتاد، مقامات فیس بوک مجبور به موضع گیری شدند. آنها که اوضاع را حسابی قمر در عقرب دیده بودند سریع پیغام دادند «مطالعه ای که این ماه در مجله مجموعه مقالات آکادمی ملی علوم آمریکا به چاپ رسیده، فقط با هدف بهبود خدمات بوده و بخش بزرگی از این مطالعه برای آن بوده که ببینند مردم چطور به اطلاعات با محتوای متفاوت دوستانشان چه مثبت و چه منفی، واکنش نشان می دهند؛ وگرنه فیس بوک اصلا نیازی به اینجور تحقیقات ندارد.»
«آدام کرامر» یکی از محققان این مطالعه و عضو تیم علمی فیس بوک هم بعد از انتقادها و واکنش های مردم تا چند روزی داشت با مصاحبه های پی در پی جریان را یک جوری رفع و رجوع می کرد: «علت انجام این مطالعه به خاطر توجه مان به تاثیر فیس بوک بر کسانی است که محصولاتمان را استفاده می کنند. ما فقط حس کردیم مهم است که بررسی کنیم کاربران وقتی پست های مثبت دوستانشان را می بینند، حس بدی نسبت به خودشان دارند یا حس طرد شدن پیدا می کنند یا همینطور دیدن پست های غمگین باعث مراجعه کمتر به فیس بوک می شود یا نه؟ اما انگار ما هدفمان را دقیقا در مقاله توضیح ندادیم. ما پست های هیچ کدام از کاربران را مخفی نکردیم، بلکه فقط بعضی از فیدها را نشانشان ندادیم.»
بعد از صحبت های این آقای کارشناس وقتی دوباره جار و جنجال بالا گرفت و مردم به هیچ صورتی با قضیه کنار نیامدند فیس بوک در بیانیه رسمی جواب دندانشکنی به معترضان داد؛ اینکه فیکس بوک به هیچ صورتی دستورالعمل های اخلاقی و قوانین را با عدم اطلاع به کاربران نقض نکرده و تغییر فیدها با قوانین استفاده از فیس بوک که کاربران پیش از ساختن حساب کاربری با آن موافقت می کنند، مطابقت دارد.»
به طور معمول زمانی که چنین پژوهش هایی از سوی دانشگاه ها یا باقی ارگان های عمومی انجام می شود، یک کمیته اخلاقی بایستی موافقت خود را با آن اعلام کند اما برای فیس بوک که یک کمپانی خصوصی به حساب می آید، به چنین الزامی دیگر نیاز نیست. برای همین است که این روزها روی شان باز است و ادعا می کنند که هیچ کار خطایی انجام نداده اند.
بازی تازه شروع شده
البته این وسط باز اشکال و ایراد زیاد هست. مثلا بعد از توجیه قانونی بودن حرکت فیس بوک یک استاد روزنامه نگاری دانشگاه «ان وای یو» برایشان شاخ شد و این سوال را از زاکربرگ پرسید که چرا در تحقیق علمی فیس بوکی ها و اساتید دانشگاه کرتل و کالیفرنیا باید تیم تحقیق نظامی آمریکا به عنوان پشتیبان مطالعه حضور داشته باشد؛ سوالی که هنوز از سوی مقامات فیس بوک بی جواب باقی مانده!
بعد از افشاگری اسنودن، طی مدت یک ماه ۱۱ میلیون نفر از کاربران این شبکه اجتماعی را ترک کردند. این وسط کارشناسان دانشگاه وین اتریش با کلی تحقیق درباره چرایی قضیه به آماری قابل توجه رسیدند. آنها فهمیدند علل ترک فیس بوک اول از همه نگرانی از نداشتن حریم خصوصی (۴۸.۳ درصد)، بعد از آن نارضایتی عمومی (۱۳.۵ درصد)، جنبه های منفی دوستان آنلاین (۱۲.۶) و احساس اعتیاد (۶ درصد) است.
چرا فیس بوک این روزها دارد مخاطبانش را از دست می دهد؟
با مخ به سمت زمین
فیس بوکی ها تازه داشتند خودشان را برای جشن ۱۰ سالگی تاسیس آماده می کردند که محققان دانشگاه پرینستون آمریکا آب پاکی را روی دست همه ریخت. آنها درست در روز تولد فیس بوک اعلام کردند که تا سال ۲۰۱۷ میلادی دیگر چیز زیادی از اعضای میلیاردی این شبکه اجتماعی باقی نمی ماند. البته حرف محققان بی سند و مدرک نبود. آنها با یک مدل ریاضی طراحی شده مدعی بودند که بین سال های ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۷ میلادی بیشتر از ۸۰ درصد اعضای فیس بوک این شبکه اجتماعی را ترک می کنند.
براساس مدل «جان کانارلا» و «جاشوای اسپچلر»، دو محقق آمریکایی، همه شبکه های اجتماعی مانند یک بیماری مسری عمل می کنند. زمانی به اوج می رسند، رفته رفته همه گیر می شوند و سرانجام پایان می گیرند.
پژوهشگران پرینستون در این تحقیق نمودار حیات فیس بوک و مای اسپیس را به صورت مقایسه ای ترسیم کردند. براساس این نمودار، فیس بوک از سال ۲۰۱۲ روند رو به زوال خودش را شروع کرده و تا سال ۲۰۱۷ محبوبیت اش را تا حد قابل توجهی از دست می دهد. این وسط آمار و ارقامی که از میزان استقبال از فیس بوک از گوشه و کنار به گوش می رسید هم زیاد خوشایند نیست.
سقوط فیس بوک به خاطر بازی با احساسات
بنابر گزارش وبلاگ اینساید فیس بوک ترافیک این شبکه اجتماعی در کشورهای آمریکا، کانادا، نروژ و روسیه و انگلستان در یک سال گذشته کاهش چشمگیری داشته. در واقع فیس بوک به طور کلی در کشورهایی که سابقه طولانی تری در استفاده از آن دارند، با سرعت بیشتری کاربران خود را از دست می دهد. در ماه های گذشته فیس بوک و به طور میانگین هر ماه ۵ تا ۶ میلیون نفر از کاربران خود را در آمریکا از دست داده است.
مرکز تحقیقاتی پیو، از کاهش ۲۵ درصدی کاربران جوان فیس بوک در آمریکا بین سال های ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۳ میلادی خبر می دهد و موسسه ALP با سند و مدرک ادعا می کند ۶۱ درصد کاربران، فیس بوک را به دلایل بی شماری ترک کرده اند و فقط چند هفته یک بار به آن سر می زنند.
این وسط کارشناسان علوم رفتاری خیلی دنبال چرایی قضیه بوده اند و به نتایج قابل قبولی هم رسیده اند. مثلا حجم بالای داده ها در فیس بوک، خستگی و بی حوصلگی ناشی از چرخ زدن در آن و البته حاشیه سازی های آن در زندگی واقعی باعث شده است که مشتریان پروپاقرص فیس بوک این روزها کم کم از آن دل بکنند و به سمت شبکه های ارتباطی کم حاشیه تر و راحت تری رو بیاورند.
البته در کنار همه دلایل کوچک و بزرگی که باعث دل بریدن کاربران فیس بوک از این شبکه اجتماعی شده، موضوع امنیت و حریم خصوصی از همه بیشتر روی اعصاب مردم رفته؛ به خصوص وقتی دو نفر از کارکنان فیس بوک همین تازگی ها زبان باز کردند و درباره سوءاستفاده از اطلاعات شخصی کاربران کلی حرف زدند.
قبل از آن هم که ماجرای اسنودن پیش آمده بود و افتضاح سازمان امنیت ملی آمریکا و حالا هم مسئله دستکاری تایم لاین ها که حسابی کاربران فیس بوک را به هم ریخته. مردم دنیا هنوز هم مانده اند توی آن یک هفته کذایی، آیا آنها هم موش آزمایشگاهی فیس بوکی ها بودند یا نه؟!